چالش NEETها در ایران
چالش NEET ها در ایران
تاریخ چاپ:۱۴۰۲/۰۲/۳۰
شماره خبر:۳۹۶۹۰۳۵
گروه: بازار پول و ارز روزنامه دنیای اقتصاد
دکتر علی رضوانی / مدرس دانشگاه بیش از ۲ دهه است که سازمان بین المللی کار به تعریف شاخصی تحت عنوان؛ نیت (NEET) که بیانگر سهم جوانان غیر شاغلی که نه در حال تحصیل هستند و نه به کسب مهارت مشغول اند، کرده است و تقریبا تمام کشورهای پیشرفته و بسیاری از کشورهای در حال توسعه، از همان زمان با توجه به اهمیت استفاده بهینه از نیروی انسانی از یکسو و اشراف به تبعات بسیار سنگین اقتصادی، اجتماعی و سیاسی کم توجهی به این موضوع از دیگر سو، اقدام به انجام تحقیقات وسیع و برنامه ریزی های اساسی برای کاهش این شاخص کرده اند. البته تعریف واحدی از NEET در کل جهان وجود ندارد و حتی سن جوانان مشمول این شاخص در کشورهای مختلف، متفاوت است، به عنوان مثال بیشتر کشور های اروپایی NEET را برای جوانان ۱۵ تا ۲۴ سال در نظر می گیرند، در صورتی که در ژاپن همین تعریف برای جوانان ۱۵ تا ۳۴ سال وجود دارد. متاسفانه تا به امروز در ایران نه تنها برنامه منسجم عملیاتی برای کاهش این شاخص وجود نداشته، بلکه حتی کارهای تحقیقاتی شایانی در این زمینه انجام نگرفته است و مقالات انگشت شمار موجود داخلی، صرفا با رویکردی کیفی (غیر کمی) به بیان تعاریف و کلیات پرداخته اند، به عکس کشورهای پیشتاز در این شاخص علاوه بر داشتن تحقیقات وسیع کمی بومی، سال ها است که با برنامه های مختلف مشغول پایش مستمر و کاهش این شاخص هستند.
ارائه آمارهای بسیار متفاوت از تعداد NEET ها در ایران توسط سازمان های مربوطه، به روشنی مبین عمق سهل انگاری و کم توجهی به این شاخص مهم است، تا جایی که ما بعد از ۲۳ سال از تعریف چنین شاخص کلیدی، هنوز در ارائه آمارهای اولیه آن در کشور ناموفق هستیم! به هرحال، چه داده های مرکز آمار (حول وحوش ۳۰ درصد) را صحیح بدانیم و چه داده های مرکز آمار و اطلاعات راهبردی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی (۷۰ درصد تا ۷۷ درصد) را، می توانیم به جرات بگوییم که وضعیتمان در این شاخص بسیار بد و خطرناک است! چون بنا به اثبات ده ها مقاله علمی معتبر، آمار بالای NEET ها، می تواند با بروز مشکلات کوتاه مدت، میان مدت و بلندمدت متعددی در حوزه های مختلف اجتماعی، اقتصادی و حتی سیاسی، ارتباط داشته باشد. ساختار NEET ها و علل کلیدی NEET شدگی در کشورهای مختلف با هم یکسان نیستند و همین موضوع لزوم انجام تحقیقات داخلی و داشتن برنامه های ویژه با توجه به نوع NEET های ایران را بیشتر نمایان می سازد. آمار بسیار بالای جوانان تحصیل کرده با مدارک دانشگاهی در میان NEET های ایرانی به وضوح نشان دهنده شکاف عظیم بین نیاز واقعی بازارکار و خروجی دانشگاه ها است و متاسفانه با وجود برنامه های مختلف که مدعی پر کردن این خلا بوده اند، تا به امروز شاهد توفیق چشمگیری نبوده ایم. در اینجا لازم می دانم به عنوانی فردی که سال هاست از نزدیک با قشر وسیعی از جوانان و به طور خاص با دانشجویان در ارتباط مستقیم بوده است، بیان کنم که از نظر من، NEET های ایرانی مظلوم ترین NEET های جهان هستند!
چرا که بسیاری از NEET های ایرانی بر خلاف تصور رایجی که از این مفهوم وجود دارد، فراری از تحصیل، مهارت آموزی و کار نیستند، بلکه خیلی از آنها به هر سختی که بوده و با وجود تمامی مشکلات اقتصادی و... دست از تکمیل تحصیلات خود نکشیده اند، ولی به دلیل سوءمدیریت در سیستم های آموزشی (از آموزش و پرورش گرفته تا وزارت علوم و...) و کاربردی و به روز نبودن آموزه ها، به مهارت های لازم برای کسب یا ایجاد شغل مناسب و پایدار نرسیده اند. یا اینکه به دلیل عدم تناسب میزان فرصت های شغلی ایجاد شده با جنسیت، تعداد خانم های NEET در ایران به مراتب از آقایان بیشتر است. با توجه به مثال های فوق و با توجه به دولتی بودن بخش عظیمی از اقتصاد ایران، این گونه به نظر می رسد که برای مقابله با این پدیده بهتر است به جای اینکه انگشت اتهام خود را به سوی جوانان NEET بگیریم، با مطالبه گری بحق از مسوولان، به دنبال کاهش این آمار شوم باشیم.
اگر امروز مجلس به فکر تصویب مصوبات کاربردی در راستای کاهش آمار NEET ها نباشد، بی تردید فردا قوه قضائیه درگیر تبعات بی شمار آن خواهد شد! البته با توجه به اینکه طبق اصل بیست و هشتم قانون اساسی، فراهم کردن امکان اشتغال برای همه افراد جامعه، در زمره وظایف اصلی دولت قلمداد شده است، قطعا مسوولیت دولت در این زمینه بیش از سایر قوا است و ناگفته پیداست عدم توجه به این مطلب باعث موفق نشدن بسیاری از سیاستگذاری های دیگر دولتی هم خواهد شد، به عنوان نمونه سیاست افزایش رشد جمعیت و فرزندآوری بدون توجه به وضعیت اشتغال جوانان و NEET ها، توفیق چندانی نخواهد یافت، زیرا بدیهی است که میزان تمایل به ازدواج و فرزندآوری در میان جوانان فاقد شغل، نسبت به جوانان شاغل کمتر باشد. بررسی ها نشان داده اند که طرح های کوتاه مدت و کارشناسی نشده دولت ها مانند طرح بنگاه های زودبازده یا طرح ضربتی اشتغال در دهه های گذشته برای کاهش نرخ بیکاری چندان (یا به بیان بهتر، اصلا!) موثر نبوده اند، از این رو توصیه می شود دولت به جای روی آوردن به اجرای طرح هایی که بیشتر جنبه نمایشی و تبلیغی دارند با کار اصولی و کارشناسانه پیش از هر اقدامی به شناخت دقیق و درست ترکیب ساختاری NEET ها در ایران بپردازد و بعد از آن با شناسایی علل و عوامل NEET شدگی گروه های مختلف، به جای پاک کردن صورت مساله (بازی با آمار و دستکاری تعاریف)، راهکارهای درمان (و نه تسکین) درد را اجرا کند. سیاستگذاران باید به این مهم توجه داشته باشند که ما تقریبا در اواسط «فرصت طلایی پنجره جمعیتی» در ایران هستیم و با در نظر گرفتن تغییرات جمعیتی صورت گرفته در دهه های اخیر، این حجم از افزایش عرضه نیروی کار و کاهش نسبت های وابستگی (بار تکفل) و... همیشگی و پایدار نخواهد بود! با در نظر گرفتن این موضوع که در طول پنجره جمعیتی که از اواسط دهه ۸۰ در ایران آغاز شده، نسبت جمعیت در سنین فعالیت افزایش یافته و به حداکثر خود یعنی بالای ۷۰درصد میرسد، مکانیزم های عملکردی این پنجره جمعیتی می تواند پتانسیل های زیادی برای اثرگذاری مثبت بر رشد و توسعه اقتصادی کشور فراهم کند، البته دستیابی به این هدف نیازمند بسترهای مناسب اقتصادی، اجتماعی و سیاسی است.
دو تجربه متضاد تحول شگرف و پیشرفت اقتصادی آسیای جنوب شرقی از یکسو و فاجعه اقتصادی آمریکای لاتین از دیگر سو، به روشنی مبین نقش کلیدی سیاستگذاری عالمانه و اصولی در این دوران طلایی جمعیتی است. بررسی اقدامات کشورهای پیشرو در کاهش آمار NEETها نشان می دهد که تمرکز همه جانبه روی ترویج دوره های آموزشی کاربردی با هدف توانمند سازی افراد برای ورود به بازار کار می تواند نقش مهمی در بهبود تعداد NEET ها در ایران ایفا کند، بنابراین به افرادی که در حال حاضر در شمار NEET ها به حساب می آیند و کسانی که این خطر را در نزدیکی خود احساس می کنند، توصیه می شود به جای دلخوش کردن به مدارک دانشگاهی غیر کاربردی، هر چه بیشتر به دنبال کسب دانش و مهارت های به روز، کاربردی و مفید باشند که شرکت در دوره های آموزشی کوتاه مدت با کیفیت، یکی از بهترین راه ها برای رسیدن به این هدف است. هنگامی که دریابیم برای رسیدن به اهداف، راهی به جز درست راه رفتن در راه درست را نداریم، قسمت اعظمی از راه را طی کرده ایم.