تعیین سطح مخاطرات زیست بوم محیط های آبی با استفاده از شاخص های کیفیت رسوب

امروزه بسیاری از محققان دریافته اند که زیست بوم بخش حیاتی یک حوزه آبخیز است و تلاش در حفظ آن ضامن حیات آبخیزنشینان و توسعه پایدار در آن است. شرایط زیست بوم در طول رودخانه ها و در پایاب آنها و به ویژه در خورها و خلیج ها نقش تعیین کننده ای در امنیت غذایی و سلامت انسان ها، آبزیان و دام که با آن مرتبط هستند، دارد. روش های متداول ارزیابی مخاطرات زیست بوم در ایران عموما مبتنی بر بررسی میزان تمرکز عناصر سنگین در آب و تا اندازه ای در رسوبات سطحی متمرکز بوده و از مدل های پیشرفته موجود در این زمینه کمتر استفاده شده است؛ لذا ضرورت ایجاب کرد، دستورالعمل فنی و جامع برای ارزیابی صحیح از شرایط زیست بوم و سطح مخاطرات متوجه محیط های آبی اعم از توده های آبی درون خشکی مانند تالاب ها و دریاچه ها و محیط های ساحلی به ویژه خورها و خلیج ها ارایه گردد. فرایندهای رودخانه ای و دریایی همچون دبی پایه و سیلابی رودخانه ها، هیدرودینامیک امواج و جزرومد در زیست بوم آنها بسیار اهمیت دارند. از آنجایی که این محیط های آبی دارای کاربری های مختلف به ویژه شرب، شیلاتی، ناوبری و گردشگری هستند، منابع آب و رسوب آنها در سال های اخیر به شدت دچار انواع آلودگی ها به ویژه فلزات سمی و نفتی شده است. از اینرو، منابع طبیعی زیستی و غیر زیستی آنها از جمله آبزیان، جلبک ها، پرندگان و جنگل های حرا در شرف نابودی هستند. این دستورالعمل می تواند راهنمای بررسی دقیق شرایط آلودگی و آشکارسازی مخاطرات زیست بوم باشد. به طور کلی لازم به ذکر است که رسوبات سطحی و عمقی بهترین بستر برای بررسی منشا و عوامل آلاینده ها را فراهم می کنند. روش مقایسه با سطوح استاندارد به طور کلی و اندیس های آلودگی رسوبات به طور تخصصی مخاطرات زیست بوم را آشکار می کنند. مطالعه مخاطرات زیست بوم نیاز به علم به ماهیت آلاینده ها و آشنایی با روش های دستگاهی پیشرفته دارد. استفاده از شاخص های کیفیت رسوب در بین مطالعات زیست محیطی، کاربردی ترین برآوردها به شمار می رود. در این دستور العمل به ترتیب مراحل شناخت آلودگی های رسوب، منشاهای آنها، عوامل تاثیرگذار برون و درون محیط آبی، روش های نمونه برداری و آماده سازی به تفکیک انواع آلودگی ها، روش های دستگاهی تعیین غلظت آلاینده های رسوب، روش های برآورد کلی کیفیت رسوب و بالاخره روش های تخصصی و برآورد مخاطرات زیست بوم محیط های آبی بر اساس شاخص های کیفیت رسوب ارایه شده است. کاربر این دستورالعمل می تواند یک پروژه تحقیقاتی کاملی را برای شناسایی آلودگی های رسوب و تعیین مخاطرات زیست بوم ناشی از آنها را طراحی و اجرا کند. به علاوه راهنمای کاربردی برای مدیریت منابع آب و رسوب محیط های آبی شیرین و ساحلی را دردسترس مدیران و تصمیم سازان قرار می دهد. واژه های کلیدی: آلودگی رسوب، کیفیت رسوب، دستورالعمل، مخاطرات زیست بوم، محیط های آبی، مدیریت منابع آب و رسوب